“immer ein Narr”

“Wo drei sind, muss immer ein Narr unter ihnen seyn.”

Sprüchwörterbuch (1830) le Georg von Graal

Nuair a bhíonn triúr ann, bíonn duine acu ina amadán.

liotagraf le Marcel Marceau

Is cosúil go raibh an seanfhocal seo ag na Gearmánaigh i bhfad roimh Herr von Graal, áfach. D'fhoilsigh Heinrich Bebel leagan de i Laidin in Proverbia Germanica sa bhliain 1508. Féach an chéad líne thíos, i mbuí:

Dá mbeadh triúr ina gcompanaigh, chreidfeadh beirt acu go bhfuil an duine eile ina amadán.

Níl a fhios agam an bhfuil seanfhocal mar seo le fáil i dteanga ar bith eile. Níl a fhios agam ach oiread cé chomh fada a bhí an ceann seo ag na Gearmánaigh. Ach chuir sé scéilín an Triúr Manach i gcuimhne dom ar an toirt!

Féichín Fobhair agus tummo na dTibéadach

Bhí Naomh Féichín, nó Feichín, nó Mo Ecca, beo sa seachtú haois. Bhunaigh sé mainistir in Fobhar agus fuair sé bás sa bhliain 665. Seo scéilín faoi ó “Betha Féchín Fabair” a scríobhadh síos le Nicol Óg, mac ab Chonga, sa bhliain 1328.

Ro gnaithiged Fechín dol do dénum irnaigthi isin medon oidchi isin sruth i n-Es Dara ar fad in corghais. Tet manach diar' uo h-ainm Pastól faris isin sruth, & in tan do bith don taob thís do Fechin ni fuilnged fri tes in usci, & in tan do bidh don tæb tuas ní fuilnged fri rofuacht. 'Arna tucsin do Fechín ro gair ina farrad h-é, & ro mesraig in t-usci do, gur' uo fulaing do in t-usci; & ro raid Fechín gan sin do innisin do nech, gurab iar m-bas Fechín ro innis; gur' morad ainm De & Fechín trit-sin.

Ba nós le Feichín a dhul a dhéanamh urnaí i lár na hoíche sa sruth in Eas Dara ar feadh an Charghais. Téann manach darbh ainm Pastól farais insan sruth. Nuair a bhí sé taobh thíos d' Fheichín níor fhéad sé teas an uisce a fhulaingt, agus nuair a bhí sé taobh thuas níor fhéad sé an fuacht a fhulaingt. Tar éis d' Fheichín é seo a thuiscint, ghair sé chuige é agus mheasc sé an t-usice dó le gur fhéad sé an t-uisce a fhulaingt. Agus dúirt Feichín leis gan é seo a insint do dhuine ar bith. D'inis an manach an scéal tar éis d' Fheichín bás a fháil agus móradh ainm Dé agus ainm Fheichín tríd sin.

Más fíor don scéal seo, bhí Feichín in ann an t-uisce a théamh le teas a choirp. Cé gur dócha go ndearna an manach a d'inis an scéal, nó na daoine a tháinig ina dhiaidh, go ndearna siad áibhéil sa chúntas, is dócha nach finscéalaíocht ar fad é. Tá daoine ann inniu ar féidir leo teas a gcorp a ardú agus an-fhuacht a fhulaingt ar feadh uaireanta a chloig. Is manaigh Bhúdaíocha an chuid is mó acu. An t-ainm atá acu ar an ealaíon seo ná tummo:

Tá cúpla alt faoi seo ar fáil ar an idirlíon anseo agus anseo.

Tá an chuma ar an scéal go raibh tummo ag Feichín!

Cad is gaois ann?

le Niina Aalto

Ciall a bhfuil gruaig liath uirthi.

comhcheangal focal

Cé gurb í an Ghaeilge teanga an bhlaig seo, tá a fhios agam go bhfuil Béarla ó dhúchas ag an gcuid is mó agaibh. Tá mé díreach tar éis páirt bheag a ghlacadh i staidéar ar chomcheangal focal i mBéarla. D'iarr cara liom é a dhéanamh. Níor thóg sé ach cúpla nóiméad orm. Tá an staidéar ar siúl ag an Ollamh G. Storms agus an Dr. S. De Deyne in Ollscoil Leuven.

An aidhm atá acu ná “global word association network” a thógáil a mbeidh comhcheangail idir timpeall 40,000 focal ann. Deir siad go mbíonn stór focal chomh mór sin ag an ngnáthdhuine fásta. “Setting up such a network might teach us a lot about semanticmemory, how it develops, and maybe also about how it can deteriorate (like in Alzheimer's disease),” a mhínigh siad.

Má tá tú sásta cuidiú leo le cúpla nóiméad de do chuid ama, téigh go dtí an suíomh seo. Tá sé an-éasca!

eagna, coairt, eiseart

Dan ecnaig dogni righ do pauper

LNÉ: LS G10, lch 46

(Maith) dan ecnaig:

dogni righ do pauper,

dogni coairt di eissirt,

dogni gaoth do baoth.

(Is maith an) dán eagna:

déanann sé rí de bhochtán,

déanann sé coairt d'eiseart,

déanann sé duine gaoiseach de bhaothán.

Tá trí fhocal anseo a bhfuil míniú ag teastáil uathu: eagna, coairt, agus eiseart.

“Gaois” nó “tuiscint” an chiall atá le “eagna” go hiondúil. Ach ciallaíonn sé an tóir ar thuiscint freisin. Is ionann, mar sin, “maith an dán eagna” agus “is maith beatha an eolaí nó beatha an scoláire.”

Níl an dá fhocal eile beo fós sa Ghaeilge. Is ionann “coairt” nó “coart” agus duine a bhfuil fearann aige, agus is ionann “eiseart” agus fánaí, duine nach bhfuil fearann aige.

Is suimiúil an rud é go bhfuil an dá fhocal seo le fáil in Sanas Cormaic (ca. 900 A.D.), an foclóir is ársa dá bhfuil againn:

251. Coairt .i. cóir a fert do c[h]ur.

545. Esirt .i. ní cóir fert dó.

I bhfocail eile, ba chóir feart (= grave mound) a thógáil os cionn feirmeora, agus gan é sin a dhéanamh más fánaí atá ann.

Le bheith beacht, séard atá Cormac a rá ná go dtáinig “coairt” ó “comh- + feart”, agus go dtáinig “eiseart” ó “feart” leis an réimír dhiúltach “es-” roimhe. (Tá an réimír seo le feiceáil in "easonóir” agus “easumhal” freisin.)

Mar sin, is ionann “coairt” agus “le feart”, agus is ionann “eiseart” agus “gan feart”. Ach tá míniú eile ag teastáil ag an bpointe seo. Is cosúil go raibh ciall eile ag feart ar dtús, ciall nach raibh ar eolas ag Cormac, mar atá “fearann”. Mar sin, tá fearann ag an duine atá comhfheart, agus níl fearann ag an duine atá easfheart.

Cad is comhartha ceiste ann?

Comhartha uaillbhreasa atá tar éis caoga bliain a shlánú.

Saint-Valentin

Níl a fhios agam an féidir liom brí na Fraincise a aistriú i gceart, ach seo agaibh an iarracht a rinne mé:

- A Phamela, tá rud éigin an-chorraitheach ionat ... a mhúsclaíonn cuid díomsa nach n-aithním.

- Robert atá orm.

- Sin agat é.

vailintín bunoscionn

D'fhoilsigh an tUrramach William Neilson An Introduction to the Irish Language in Three Parts sa bhliain 1808. Tá sé phláta ag deireadh an leabhair a thugann dúinn timpeall is 250 sampla d'fhocail éagsúla a scríobhtar le giorrúcháin, nó manuscript contractions. Tá trí cinn díobh seo, ó phláta II, le feiceáil thuas. An dara ceann is spéis liom inniu, ar ndóigh, ós inniu Lá San Vailintín. (Le fírinne, an lá roimhe, 13 Feabhra, atá ann fós anseo in Seattle anois, ach bíonn muid chun deiridh i gcónaí.)

Is léir gur comhartha an chroí (croidhe) ♥ atá againn anseo, ach tá sé bunoscionn. Tá dhá cheist agam.

1. Cén fáth an bhfuil sé bunoscionn?

2. Cá bhfuil an comhartha seo le feiceáil i leabharscríbhinn, i leabhar clóite ... nó greanta i gcloch?

.r. agus φ

Uaireanta faightear an litir ‘r’ in aice le píosa filíochta sna lámhscríbhinní. Seasann an litir seo do “rosc”, stíl ársa filíochta a bhfuil neart uama (uaim = alliteration) agus béim láidir inti.

Chuir cara liom ceist orm inniu faoi úsáid na litreach Gréagaí phi le gnáthfhilíocht (.i. filíocht na scol) a chomharthú, mar seo:

Cad as don chomhartha seo? Cén stair atá taobh thiar de? Seo ceist a chuirfidh mé ar an liosta Old-Irish-L, ar ndóigh.

cheville

Bruit chorcorrdha agus cuirn óir,
fíon is ceol -- ní cúis dobróin --
ar faghoil, gérbh fhada dhó,
aga i n-aghoidh a andró.

Brait chorcra agus coirn óir,

fíon is ceol - ní cúis dobhróin -

ar fáil, cérbh fhada dhó,

aga* in aghaidh a anró.

* seal

Cad é an Ghaeilge ar “cheville”? Cad é an Béarla?? Cé go bhfuil cruth an-Fhrancach air, tá “cheville” in ainm a bheith ina fhocal Béarla. Ní cúis ionaidh é sin, ar ndóigh. Is nós leis an mBéarla focail a shealbhú ó theangacha eile gan bhraiteoireacht dá laghad. Bíodh sin mar atá, níl “cheville” le fáil i mo ghnáthfhoclóir. Tá an sainmhíniú seo ar fáil ar líne, áfach, ón Oxford Dictionary of Literary Terms :

cheville, the French word for a plug, applied to any word or phrase of little semantic importance which is used by a poet to make up the required number of syllables in a metrical verse line. Chaucer used chevilles with shameless frequency, often plugging his lines with ‘eek’, ‘for sothe’, ‘ywis’, ‘I gesse’, ‘I trowe’, and similar interjections.

Ní raibh Chaucer ina aonar, ná baol air. Tá spallaí le fáil go fras fairsing i bhfilíocht thraidisiúnta na Gaeilge, ó ré na Sean-Ghaeilge anuas. Tá “ní cúis dobhróin” againn thuas. Tá a lán eile mar sin sa dán céanna: “ní bréag sin”, “ní beart nár (= náireach)”, etc. etc.

Ní bhíonn uasal ná íseal ...

ach thuas seal,

agus thíos seal.

Agus má chreideann tú go ndearna mé iad seo a phose-áil, ní thuigeann tú cait.

méid an mhála

Nuair a bhíonn an saol gann ar dhuine i gcónaí, nuair nach féidir leis “cuid a chur le costas” nó make ends meet, deirtear gur “mó a mhála ná a sholáthar”.

Is féidir gur mó an mála ná an soláthar sa ghrianghraf seo freisin. Is féidir freisin go bhfuil fadhb bhunúsach eile aici. Uaireanta ní leathlán ná leathfholamh atá an gloine, ach rómhór, ar nós an phláta supersize sa lá atá inniu ann.

Tionscadal na Nod

amuigh faoin

Tá meitheal bheag ag obair ar Tionscadal na Nod le cúpla mí anuas. Treoir do ghiorrúcháin na lámhscríbhinní atá ann. Cé nach bhfuil an tionscadal críochnaithe (is féidir nach mbeidh go ceann i bhfad ós bunachar sonraí neamhiata é) is dóigh linn go bhfuil sé réidh le cur ar fáil do na daoine ar suim leo na seanleabhar.

Más mian leat súil a thabhairt ar an obair, tig leat tosú anseo.

scrínte cois bóthair

Thaitin an scrín ar bhlag Réaltáin liom, agus chuir sé ceann eile i gcuimhne dom, ceann a chonaic mé anuraidh sa Chorsaic, cois an chosáin ar an leithinis ar a dtugtar le zizi de Calvi (más buan mo chuimhne).

Sílim gur turasóirí seachas daoine an oileáin a thóg an ceann seo, ach níl mé cinnte faoi sin. Ní léir go beacht cé atá ann: Muire, an Búda, nó neach daonna eile?

cúpla ceist

Cliceáil le méadú, led thoil!

Anton Sorg von Augsbourg a rinne an t-adhmadghraf seo sa chúigiú haois déag. Is dóigh liom go n-oireann gnúiseanna an triúir seo go maith don ábhar.