28 Aibreán 2012

an muileann Francach


Ar thug tú faoi deara gur éan corr í an Fhraincis i measc na dteangacha eile a tháinig ón Laidin?  Is féidir tréithe a máthar a fheiceáil go soiléir ar éadan na Spáinnise agus na hIodáilise.  Mar shampla, is ionann “tá grá agam ort” sa trí theanga: te amo. Cuir é sin i gcomórtas le je t'aime na Fraincise anois! Thosaigh an Fhraincis ag dul a bealach féin i bhfad ó shin, ag ciorrú agus ag giorrú na Laidine go dtí gur ar éigin a bhí aithne súl ná béil uirthi.

Tá sé intinn agam seachtain a chaitheamh sa Bhurgúin ag deireadh an tsamhraidh. Ós Celtophile mise, beidh orm cuairt a thabhairt ar chúpla iarsmalann agus cúpla láithreán seandálaíochta a bhfuil baint acu leis na Ceiltigh ansin.  Ina measc siúd tá Alésia, Bibracte, agus Autun. Cuireadh Autun ar bun mar chathair úrnua sna blianta 16-13 B.C. Baisteadh ainm leath-Rómhánach leath-Cheilteach uirthi: Augustodunum, .i. Dún Auguist. Ach féach céard a tharla dó.  Chuaigh Augustodunum tríd an muileann Francach agus níl fágtha anois de ach Autun!



Uaireanta, ach ní go minic, is é an mhalairt a tharlaíonn.  Luaigh mé an focal Laidine arra seachtain nó dhó ó shin sa bhlagmhír seo.  “Éarlais” an chiall atá leis.  Tá sé sa Fhraincis fós leis an gciall chéanna, ach le dhá litir de bhreis ann: arrhes. Ach ná bíodh díomá ort. Cé go bhfuil sé litir ann, is mar /ar/ a deirtear é!

5 comments:

  1. Autun = /otẽ/

    =

    hautain
    Autain
    au thym
    ôte un
    hauts tins
    ...

    ReplyDelete
  2. Is ionadh liom nach bhfuil toin agaibh mar atá ag na Sínigh le hidirdhealú a dhéanamh ar na focail uilig atá ar aon fhuaim! Dála an scéil, céard is ciall le “tin”? Níl sé san fhoclóir atá agam.

    ReplyDelete
  3. tin: http://fr.wikipedia.org/wiki/Tin

    /otẽ/ = aulx teints

    /otẽ/ = /o/+/tẽ/ nó /ot/+/ẽ/
    /o/:
    au, aux
    haut, hauts
    ô
    aulx
    eau, eaux
    Haux
    /tẽ/:
    teint, teints
    tin, tins
    tain, tains
    tins, tint
    thym, thyms
    /ot/:
    haute, hautes
    ôte, ôtes, ôtent
    hôte, hôtes
    aut' [=autre(s)]
    /ẽ/:
    un, uns
    Ains
    ain
    ein = haim = hain
    hein = heim
    Hun, Huns

    ReplyDelete
  4. Tu as eu recours au dico pour trouver tous ces mots-là, n'est-ce pas, hein ?

    ReplyDelete
  5. Oui pour "Haux", "tain(s)" et "ein" (aussi orthographié "haim" ou "hain").
    Sinon non : les autres ne sont pas des mots (très) rares, il suffit juste d'y penser.

    ReplyDelete