Echtrae Nerai ~ Eachtra Neara
Bhí Ailill agus Méabh i Ráth Chruachan lena dteaghlach go léir Oíche Shamhna. Thosaigh siad ag ullmhú an dinnéir. Tharla gur crochadh beirt phríosúnach an lá roimhe sin. Dúirt Ailill lena mhuintir, “Má cheanglaíonn éinne agaibh gad thart ar chois ceachtair de na príosúnaigh atá ar an gcroch amuigh ansin, tabharfaidh mé cibé rud is mian leis mar dhuais.”
Ba dhorcha agus ba scáfar an oíche í. Bíonn deamhain amuigh an oíche sin i gcónaí. Chuaigh gach fear amach, ina dhuine agus ina dhuine, le triail a bhaint as, ach tháinig siad ar ais go sciobtha.
“Beidh an duais agamsa,” arsa Neara. “Rachaidh mé amach!”
“Beidh mo chlaíomh leis an dorn óir agat mar sin,” arsa Ailill.
Chuaigh Neara amach lán misnigh i dtreo na bpríosúnach. Cheangail sé gad thart ar chois dhuine acu, ach scaoil an snaidhm. Rinne sé faoi thrí é, ach níor éirigh leis. Ansin dúirt an príosúnach leis, “Mura gcuireann tú pionna ann, beidh tú anseo go maidin.” Chuir Neara pionna ann ansin.
Dúirt an príosúnach ar an gcroch le Neara, “Maith an fear!”
“Maith go deimhin!” arsa Neara.
“Ar do chlú mar ghaiscíoch, tabhair ar do mhuin mé le go bhfaighidh tú deoch dom. Bhí tart millteanach orm nuair a crochadh mé.”
“Téigh ar mo mhuin!” a dúirt Neara, rud a rinne an príosúnach. “Cá bhfuil ár dtriall?”
“Go dtí an teach is gaire dúinn,” arsa an príosúnach.
Chuaigh siad go dtí an teach sin. Chonaic siad loch tine timpeall an tí. “Níl ár ndeoch sa teach seo,” arsa an príosúnach. “Coiglítear an tine anseo i gcónaí. Téimis go dtí an chéad teach eile.”
Chuaigh siad ann. Chonaic siad loch uisce timpeall an tí. “Ná téigh chuig an teach sin,” arsa an príosúnach. “Ní fhágann siad uisce níocháin ná uisce folctha ná buicéad lán dríodair istigh tar éis dóibh dul a chodladh. Téimis go dtí an chéad teach eile mar sin.”
Chuaigh siad go dtí an teach sin. “Tá mo dheoch-sa sa teach seo!” arsa an príosúnach. Lig Neara anuas ar an talamh é agus chuaigh sé isteach. Bhí uisce níocháin agus uisce folctha ann, agus iad salach, agus d’ól sé deoch astu araon. Bhí buicéad lán dríodair ar an urlár an tí agus d’ól sé deoch as, agus sceith sé an bolgam deireanach as a bhéal ar na ndaoine a bhí sa teach, agus fuair siad uilig bás. Mar sin, ní maith an rud é uisce níocháin ná uisce folctha ná tine gan choigilt ná buicéad dríodair a fhágáil sa teach tar éis dul a chodladh.
Thug Neara an corp ar ais go dtí a chroch ansin, agus chuaigh seisean ar ais go Rath Cruachan. Séard a chonaic sé roimhe ansin ná an dún á loscadh agus gaiscígh ag crochadh chinn a mhuintire leo. Lean sé an slua isteach in Uaimh Chruachan.
“Tá fear dár lorg,” arsa an fear deireanach le Neara. “Tá an tslí níos troime,” a dúirt a chomrádaí leis agus chuaigh an focal chun tosaigh ó fhear go fear. Tháinig siad go Sí Chruachan ansin agus chuaigh siad isteach. Taispeáineadh na cinn do Rí an tSí.
“Céard a dhéanfar leis an bhfear a tháinig leis an slua,” a d’fhiafraigh duine amháin.
“Lig dó teacht i leith le go labharfaidh mé leis,” arsa an Rí.
Tháinig Neara os comhair an Rí a dúirt leis, “Céard a thug isteach sa Sí thú leis an gaiscígh?”
“Tháinig mé in éineacht le do shlua,” arsa Neara.
“Gabh chuig an teach úd thall,” arsa an Rí. “Tá bean shingil ann. Caithfidh sí go maith leat. Abair léi gur mise a chuir chuici thú. Tar ar ais go dtí an teach seo chuile lá le beart brosna.”
Rinne Neara mar a dúradh leis. Bheannaigh an bhean dó agus dúirt sí, “Fáilte isteach más é an Rí a chuir chugam thú.”
“Sin é,” a dúirt Neara.
Rachadh Neara le beart brosna go dtí an dún chuile lá, agus chuile lá chonaic sé beirt ag teacht amach as an dún, fear dall agus bacach ar a mhuin. Rachadh siad go dtí tobar a bhí i ndoras an dúin. “An bhfuil sé ann?” a d’fhiafraidh an dall.
“Tá go deimhin,” a d’fhreagair an bacach.
“Imímis mar sin,” arsa an dall.
Chuir Neara ceist ar an mbean faoin rud seo. “Cén fáth a thaithíonn an dall agus an bacach an tobar?”
“Tugann siad cuairt ar an gcoróin atá sa tobar,” arsa an bhean. “Coróin óir a bhíonn ar cheann an Rí atá ann. Coinnítear i dtaisce ansin í.”
“Cén fáth an bheirt úd?” arsa Neara.
“Ní hansa,” a dúirt sí. “Is é an Rí a chuir an cúram sin orthu. Dhall sé duine acu agus rinne sé bacach den duine eile.”
“Gabh i leith,” a dúirt Neara leis an mbean, “le go míneodh tú cuid do mo chuid eachtraí dom.”
“Céard atá feicthe agat?” arsa an bhean.
“Bhuel,” a dúirt Neara, “Nuair a bhí mé ag teacht isteach sa dún, chonacthas dom gur scriosadh Rath Cruachan agus gur maraíodh Ailill agus Méabh agus a dteaghlach uilig.”
“Níl sé sin fíor,” arsa an bhean. “Is scáthshlua a chonaic tú. Ach fíoróidh an rud sin mura gcuirfear in iúl dóibh é.”
“Conas is féidir liom rabhadh a thabhairt do mo mhuintir?” arsa Neara.
“Gabh chucu,” a dúirt sí. “Tá siad timpeall ar an gcoire céanna fós agus níor tógadh ón tine é.” Ba dhóigh le Neara, áfach, go raibh sé tar éis trí lá agus trí oíche a chaitheamh sa Sí. “Abair leo bheith san airdeall Oíche Shamhna seo chugainn, mura ndéanann siad an Sí a dhíothú roimh ré, toisc gur tairngríodh marú d’Ailill agus do Mhéabh agus fuadach do choróin Bhríon (litriú?).”
“Conas a chreidfidh siad go ndeachaigh isteach sa Sí?” arsa Neara. “Beir plandaí an tsamhraidh leat,” a d’fhreagair an bhean. Thug sé creamh leis, agus sabhaircín agus fearbán. “Agus beidh mise torrach uait,” a dúirt sí, “béarfaidh mé mac duit. Cuir scéala chugam roimh theacht do mhuintire chun an tSí a scriosadh, le go mbeidh deis againne éalú as le do chuid eallaigh.”
Chuaigh Neara chuig a mhuintir ansin, agus fuair sé iad timpeall ar an gcoire céanna, agus d’inis sé a scéal dóibh. Tugadh an claíomh dó agus d’fhan sé lena mhuintir go ceann bliana ina dhiaidh sin. Tharla gur fhág Fearghus mac Roich Cúige Uladh an bhliain cheannann chéanna agus chuaigh ar deoraíocht chuig Ailill agus Méabh.
“Is mithid duit éirí anois, a Neara.” arsa Ailill, “Beir do theaghlach agus do chuid eallaigh amach as an Sí le gur féidir linn é a scriosadh.”
Chuaigh Neara ar ais chun a mhná sa Sí agus chuir sí fáilte roimhe. “Téigh go dtí an dún,” a dúirt sí, “agus tabhair beart brosna leat. Bhí mé ag dul ann chuile lá le beart brosna ar mo mhuin i d’áit, agus dúirt mé leo go raibh tú tinn. Agus tabhair súil ar do mhac thall ansin!”
Chuaigh Neara go dtí an dún agus beart brosna ar a mhuin aige. “Maith thú! Fáilte ar ais! Tá áthas orm go bhfuil biseach ort,” arsa an Rí, “ach níl mé sásta gur luigh tú leis an mbean gan chead a fháil uaimse.”
“Déan mar is áil leat faoi sin,” arsa Neara.
“O, ní bheidh mé dian ort,” arsa an Rí.
Chuaidh Neara ar ais chuig a theach. “Coinnigh súil ar do chuid eallaigh slán inniu,” arsa an bhean. “Thug mé ceann díobh do do mhac tar éis dó teacht ar an saol.” Rinne Neara mar a dúradh leis.
Bhí Neara ina chodladh nuair a thug an Morríon bó a mhic léi go Cuailnge agus doir sí leis an Donn Cuailnge í. Ansin tháinig sí ar ais anoir leis an mbó. Tháinig Cú Chulainn orthu agus iad i Má Mhuirtheimhne. Mar bhí sé de gheasa ar Chú Chulainn gan bean ná eallach a imeacht as a thír gan fhios dó. [Tá liosta anseo de gheasa eile nach mbaineann le hábhar.] “Ní imeoidh an bhó!” a dúirt Cú Chulainn.
D’fhill Neara ar a theach tráthnóna lena a chuid eallaigh. “Tá bó mo mhic ar iarraidh,” arsa Neara.
“Ní fiú mórán do chuid bhuachailleachta,” a dúirt an bhean leis. Ach ansin tháinig an bhó a bhí amú.
“Nach mór an t-ionadh é sin!” arsa Neara. “Cá ndeachaidh sí?”
“Tháinig sí as Cuailnge,” a dúirt an bhean, “tar éis a dortha leis an Donn Cuailgne agus tá sí torrach ón Donn Cuailgne. Imigh leat léi anois len í a choinneáil slán. Ní féidir le do mhuintir ionsaí a dhéanamh ar an Sí go dtí Oíche Shamhna seo chugainn, mar is ar an oíche sin a bhíonn Síthe na hÉireann ar oscailt i gcónaí.”
D’fhill Neara ar a mhuintir. “Cad as a tháinig tú,” arsa Ailill agus Méabh, “agus cá raibh tú tar éis duit muid a fhágáil?”
“Bhí mé i dtíortha áille,” a d’fhreagair Neara, “mar a bhfuil séada agus saibhreas mór, agus chuile chineál éadaigh agus bia agus seoda iontacha. Ach tiocfaidh na daoine sin le sibh a mharú Oíche Shamhna seo chugainn, mura bhfuil sibh ar bhur n-airdeall.”
“Beidh muid ann rompu, áfach,” arsa Ailill. Fanann siad i Rath Cruachan go ceann na bliana.
“Má tá aon rud agat sa Sí, a Neara, téigh ann agus tar amach leis,” arsa Ailill. Chuaigh Neara isteach sa Sí trí lá roimh Shamhain agus thug sé a thréad amach as. Nuair a tháinig an tarbhán, an lao fireann a rugadh do bhó Aingene, mac Neara, as an Sí, ghéim sé faoi thrí. Chuala Ailill agus Fearghus an ghéim sin agus iad ag imirt fichille, géim an tarbháin sa mhá.
Ansin dúirt Fearghus:
[Tá dhá rann anseo agus seanchas eile atá bainteach le Táin Bó Cuailnge níos mó ná mar atá siad leis an scéal seo. Tig liom Nua-Ghaeilge a chur ar an méid seo, ach ní dóigh liom go bhfuil áit dó dáiríre in athinsint nua den scéal.]
Ansin chuaigh fir Chonnacht [in éindí leis an hUltaigh a bhí ar deoraíocht] isteach sa Síd, scrios siad é, agus tháinig amach lena raibh ann. Thug siad Coróin Bhríon leo, ceann de Thrí Séada na hÉireann, in éineacht le Brat Laoghaire atá in Ard Mhacha, agus Léine Dhúnlaing atá leis na Laighnigh i gCill Dara.
Ach fágadh Neara agus a mhuintir sa Sí. Níor tháinig sé amach fós, agus ní thiocfaidh go brách.
